Co warto wiedzieć o zarządzaniu edukacją na szczeblu lokalnym (w powiecie i gminie) ?

Zarządzanie oświatą w powiecie

Powiat jest pośrednim szczeblem administracyjnym usytuowanym pomiędzy województwem i gminą, ustanowionym na mocy ustawy z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Utworzono wówczas 373 powiaty. Według stanu w dniu 1 stycznia 2021 r. jest 380 powiatów, w tym 66 miast na prawach powiatów.

Do zadań własnych powiatu należy zakładanie i prowadzenie publicznych szkół podstawowych specjalnych, szkół ponadpodstawowych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół sportowych i mistrzostwa sportowego oraz placówek, z wyjątkiem szkół i placówek o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym. Z zakresu odpowiedzialności powiatu w dziedzinie oświaty został wyłączony – jak już wyjaśniono – nadzór pedagogiczny, który sprawuje kurator oświaty na poziomie regionalnym (wojewódzkim). Mimo to odpowiednie organy powiatu (szczególnie zarząd i starosta) mają liczne kompetencje w zakresie obsady stanowisk kierowniczych w szkołach, organizowania w tym celu konkursów, a także stanowienia lokalnych przepisów prawnych w sprawach dotyczących szkół i nauczycieli.

Powiat może zakładać i prowadzić w ramach zadań własnych publiczne placówki doskonalenia nauczycieli, zakłady kształcenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne, dzięki czemu uzupełnia zbyt skromną sieć takich placówek na szczeblu wojewódzkim.

Zarządzanie oświatą w gminie

Najniższym poziomem zarządzania jest poziom gmin. Według stanu na 1 stycznia 2021 r. istniało 2 477 gmin, w tym 1 523 wiejskich, 652 miejsko-wiejskich i 302 miejskie.

Do zadań własnych gminy należy zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, w tym z oddziałami integracyjnymi, i przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół specjalnych, szkół artystycznych oraz szkół przy zakładach karnych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Nadzór pedagogiczny nad tymi placówkami leży w gestii kuratorów oświaty. Gmina, podobnie jak powiat, może zakładać i prowadzić w ramach zadań własnych publiczne placówki doskonalenia nauczycieli, zakłady kształcenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne.

Zarządzanie szkołą/placówką oświatową

W polskim systemie edukacji odpowiedzialność za kierowanie szkołą lub placówką jest wprawdzie jednoosobowa i spoczywa na dyrektorze szkoły (placówki). Jednak wykonywanie przez niego zadań kierowniczych wspomagają inne osoby i organy. Zbiorowym organem szkoły o szerokich kompetencjach decyzyjnych oraz doradczych jest rada pedagogiczna. W szkołach publicznych działają również tzw. organy społeczne, składające się całkowicie lub częściowo z odbiorców usług edukacyjnych (rodziców oraz uczniów): rada szkoły (placówki), rada rodziców i samorząd uczniowski.

Kandydata na stanowisko dyrektora szkoły (przedszkola lub innej placówki edukacyjnej) wyłania się w drodze konkursu. Stanowisko dyrektora powierza organ prowadzący na 5 lat szkolnych. W uzasadnionych przypadkach, w uzgodnieniu z kuratorem oświaty, można powierzyć to stanowisko na krótszy okres, jednak nie krótszy niż 1 rok szkolny.

W szkole i placówce, w której zgodnie z ustawą zostało utworzone stanowisko wicedyrektora lub inne stanowiska kierownicze, powołuje na nie i odwołuje z nich dyrektor po konsultacjach z radą szkoły, radą pedagogiczną oraz z organem prowadzącym szkołę.

Dyrektor szkoły lub placówki wykonuje m.in. następujące zadania:

• kieruje działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz;
• sprawuje nadzór pedagogiczny;
• sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego uczniów poprzez aktywne działania prozdrowotne;
• realizuje uchwały rady szkoły oraz rady pedagogicznej;
• dysponuje środkami finansowymi i ponosi odpowiedzialność za ich wykorzystanie;
• wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę;
• odpowiada za właściwą organizację i przebieg sprawdzianów i egzaminów.

Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami, a w związku z tym decyduje w sprawach:

• zatrudniania i zwalniania nauczycieli i innych pracowników szkoły lub placówki;
• przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych;
• występowania z wnioskami w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień.

Dyrektor szkoły lub placówki jest zwolniony z prowadzenia części godzin lekcyjnych, do których jest zobowiązany jako nauczyciel. Tygodniowy wymiar godzin, do którego jest zobowiązany dyrektor, zależy od wielkości szkoły.

W szkole i placówce zatrudniającej co najmniej 3 nauczycieli działa rada pedagogiczna, która jest kolegialnym organem szkoły lub placówki w zakresie realizacji jej statutowych zadań dotyczących kształcenia, wychowania i opieki. Nauczyciele szkół zatrudniających mniej niż 3 nauczycieli są członkami rady pedagogicznej szkoły, której jest podporządkowana szkoła filialna. W skład rady pedagogicznej wchodzą dyrektor szkoły lub placówki, jako przewodniczący oraz wszyscy nauczyciele zatrudnieni w szkole lub placówce. W zebraniach rady pedagogicznej mogą także brać udział, z głosem doradczym, osoby zapraszane przez jej przewodniczącego za zgodą lub na wniosek rady pedagogicznej, w tym przedstawiciele stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły lub placówki.

Dyrektor szkoły lub placówki przedstawia radzie pedagogicznej, nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym, ogólne wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacje o działalności szkoły.

Do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej należy:

• zatwierdzanie planów pracy szkoły lub placówki;
• podejmowanie uchwał w sprawie wyników klasyfikacji i promocji uczniów oraz innowacji i eksperymentów pedagogicznych;
• ustalanie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły lub placówki;
• podejmowanie uchwał w sprawach skreślenia z listy uczniów;
• ustalanie sposobu wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego, w tym sprawowanego nad szkołą lub placówką przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, w celu doskonalenia pracy szkoły lub placówki.

Rada pedagogiczna opiniuje:

• organizację pracy szkoły lub placówki;
• projekt planu finansowego szkoły lub placówki;
• wnioski dyrektora o przyznanie nauczycielom odznaczeń, nagród i innych wyróżnień;
• propozycje dyrektora w sprawach przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowo płatnych zajęć.

Rada pedagogiczna przygotowuje projekt statutu szkoły lub placówki albo jego zmian i przedstawia go do uchwalenia radzie szkoły lub placówki. Może wystąpić do organu prowadzącego szkołę z wnioskiem o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora lub z innego stanowiska kierowniczego w szkole lub placówce; w takim wypadku organ uprawniony do odwołania jest zobowiązany przeprowadzić postępowanie wyjaśniające i powiadomić o jego wyniku radę pedagogiczną w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku.

Uchwały rady pedagogicznej są podejmowane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków.

W publicznej szkole i placówce może działać rada szkoły (placówki). W skład rady, która powinna liczyć co najmniej 6 osób, wchodzą w równej liczbie: (1) nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli; (2) rodzice wybrani przez ogół rodziców; (3) uczniowie wybrani przez ogół uczniów (z wyjątkiem uczniów przedszkoli, szkół podstawowych, specjalnych dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim oraz innych szkół mi placówek określonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania).

Rada szkoły i placówki uczestniczy w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych, a także:

• uchwala statut szkoły lub placówki;
• opiniuje projekt planu finansowego szkoły lub placówki;
• może występować do organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami o dokonanie oceny działalności szkoły lub placówki, jej dyrektora lub nauczyciela;
• opiniuje plan pracy szkoły lub placówki, projekty innowacji i eksperymentów pedagogicznych oraz inne sprawy istotne dla szkoły lub placówki;
• z własnej inicjatywy ocenia sytuację oraz stan szkoły lub placówki i występuje z wnioskami do dyrektora, rady pedagogicznej, organu prowadzącego szkołę lub placówkę, do wojewódzkiej rady oświatowej.

Rada szkoły i placówki może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek oraz innych źródeł w celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki.

W szkołach i placówkach publicznych działają rady rodziców, które reprezentują ogół rodziców uczniów. Rada rodziców może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki.

Do kompetencji rady rodziców należy:

• uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną: programu wychowawczego oraz programu profilaktyki;
• opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania;
• opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły.

W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki, rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł.

W szkole i placówce działa samorząd uczniowski. Samorząd tworzą wszyscy uczniowie szkoły lub placówki. Zasady wybierania i działania organów samorządu określa regulamin uchwalany przez ogół uczniów w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym. Organy samorządu są jedynymi reprezentantami ogółu uczniów. Regulamin samorządu nie może być sprzeczny ze statutem szkoły lub placówki. Samorząd może przedstawiać radzie szkoły lub placówki, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły lub placówki, w szczególności dotyczących realizacji podstawowych praw uczniów, takich jak prawo do:

• zapoznawania się z programem nauczania, jego treścią, celem i wymaganiami;
• jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu;
• organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania własnych zainteresowań;
• redagowania i wydawania gazety szkolnej;
• organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej,
• wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.

Ponadto, w szkole i placówce mogą działać stowarzyszenia i inne organizacje, a w szczególności organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły lub placówki. Nie dopuszcza się działalności w szkole partii i organizacji politycznych. Zgodę na prowadzenie przez organizacje działalności na terenie szkoły wyraża dyrektor szkoły, po uprzednim uzgodnieniu warunków tej działalności oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii rady szkoły lub placówki i rady rodziców.

Żródło: https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/administration-and-governance-local-andor-institutional-level-56_pl